Bitwa pod Olszowym Młynem

Bitwa pod Olszowym Młynem 22 marca 1863 r.

Jedną z bardziej interesujących, lecz mało znanych bitew powstania styczniowego była bitwa pod Olszowym Młynem (zwana także pod Olszakiem, Tartakiem, Pątnowem), stoczona 1863 r. Jej dokładna lokalizacja jest trudna do doprecyzowania, gdyż teren bitwy uległ częściowej degradacji w wyniku budowy Elektrowni Pątnów. Zdaje się, że śladem istnienia Olszowego Młyna są pozostałości po stawach (stawie) znajdujące się w pobliżu elektrowni na północ od Jeziora Goławskiego tuż przy moście przerzuconym przez ciek wodny Struga Biskupia, którym wody z odkrywek Kopalnia Węgla Brunatnego w Koninie, zrzuca do wspomnianego akwenu.
 
Porównanie dawnych map wskazuje, że domniemane położenie Młyna Olszowego na Strudze Biskupiej wyznaczają obecne nazwy topograficzne nawiązujące do innych młynów na tym cieku wodnym. To m.in. nazwa Borowe w okolicach Kazimierza Biskupiego, dawnego folwarku Kamienica. Położenie Młyna Wygoda koło Kazimierza Biskupiego, Młyna Borowe koło folwarku Kamienica oraz Młyna Olszowego wyznacza bieg Strugi Biskupiej w końcu XIX w., przedstawionego na mapach z tego okresu. Również ówczesny przebieg dróg wskazuje na to, że wspomniane stawy pozwalają na dokładną lokalizację Młyna Olszowego. Poprzez tę osadę prowadził dawny trakt z Kazimierza Biskupiego do Pątnowa.
 
Bitwa doczekała się licznych wzmianek w pamiętnikach uczestników powstania styczniowego. Pisał o niej sam Edmund Callier [E. Callier, Trzy ustępy z powstania polskiego, s. 6-9]. Wspominał także T. Żychliński [Wspomnienia z roku 1863, s. 112-113]. Opisał ją S. Zieliński [Bitwy i potyczki, s. 193], który jednak błędnie zlokalizował ją na grobli pomiędzy Gosławicami a Pątnowem. Wspominała o niej współczesna prasa, m.in. Dziennik Poznański.
 
Do bitwy pod Olszowym Młynem doszło o godzinie 4 nad ranem 22 marca 1863 r., trwającej około 4-5 godzin. Wycofujący się z lasów kazimierskich oddział Kazimierza Mielęckiego spotkał się z rosyjskim oddziałem księcia Emila de Sayn Wittgenstein Berlebour. Siły polskie liczyły około 500 zbrojnych, w tym 209 strzelców, 144 kosynierów, 100 kawalerzystów oraz 42 osoby niezaszeregowane do żadnej ze wspomnianych formacji. Dowódcą jazdy był W. Miśkiewicz, a piechoty – Edmund Callier, doświadczony jako żołnierz w służbie w Legii Cudzoziemskiej. Dowódcami poszczególnych kompanii kapitanowie – Sikorski i Michał Zieliński, a kosynierów – Klepaczewski. Obozujące w Puszczy Kazimierskiej 21 marca 1863 r. oddziały powstańcze zostały powiadomione o nadciągających z północy oddziałach księcia Wittgenstein (około 400 piechoty i 100 jazdy). Z tego powodu ruszyły marszem poprzez Olszowy Młyn w kierunku Pątnowa.

Na maszerujące oddziały powstańcze od tyłu uderzył ks. Emil Wittgenstein, który najprawdopodobniej do grobli koło Olszowego Młyna dotarł od strony Młyna Borowego i folwarku Kamienica.

Po zaciętej walce oddziały powstańcze – z powodu braku amunicji – musiały wycofać się z pola bitwy. Trzykrotnie ranny E. Callier został wywieziony do Pątnowa, gdzie znalazł schronienie w dworze rządcy folwarku. Tu jednak dopadli go Rosjanie. Uwolnił go książę Wittgenstein. Trzykrotnie ranny E. Callier został przewieziony do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, gdzie leczono go do maja 1863 r.

Mielecki wycofujący się poprzez Pątnów w kierunku Ślesina dotarł do Mikorzyna. W pobliżu tej wsi – po południu - napotkał maszerujący z Włocławka rosyjski oddział Nielidowa. W tej sytuacji podjął decyzje o wycofaniu się do Księstwa Warszawskiego. Ranny w kręgosłup dotarł jednak do majątku Góry pod Ślesinem. Skąd go ewakuowano na teren zaboru Pruskiego, gdzie zmarł 9 lipca 1863 r.
 
O nielicznych uczestnikach tej bitwy dowiadujemy się przede wszystkim z drukowanych pamiętników. Do tej pory nikt kompleksowo nie badał akt metrykalnych (ksiąg zgonów). To jedna z dróg postępowania badawczego.

25 lipca 1863 r. w Poznaniu zmarł Zygmunt Kucharski, mający lat 19, student wrocławski, ranny w bitwie pod Olszową 22 marca tego roku. Był on synem Jana, właściciela wsi Niedźwiedź w powiecie chełmińskim i Walentyny z Paliszewskich. Akt zgonu wpisano do ksiąg metrykalnych parafii Świętego Marcina w Poznaniu.

Na cmentarzu w Orchowie zachował się grób innego uczestnika bitwy pod Olszakiem.

Autorzy: Jerzy Łojko; Paweł Markowski; Tomasz Woźniak