Zabytki powiatu konińskiego, położonego wzdłuż ważnej drogi komunikacyjnej łączącej Kalisz i Konin ze Szlakiem Piastowskim (nr 25) tworzą interesujący zespół budowli, który może stanowić jego edukacyjne dopełnienie. Są to przede wszystkim romańskie świątynie w Starym Mieście i Kazimierzu. Do tej grupy budowli można dodać gotycki kościół w Warzymowie w gminie Skulsk, miejscowości silnie powiązanej z postacią Krwawego Diabła z Wenecji (zm. 1400 r.); to także legendarne miejsca narodzin Piasta Kołodzieja (Warzymowo) oraz jego małżonki Rzepichy (Goplana).
Przeszłość państwa polskiego okresu panowania dynastii piastowskiej przypominają inne pomniki dziedzictwa kulturowego (kościoły w Starym Mieście, Kościelcu Kolskim, Kazimierzu Biskupim, krzyże pokutne z Konina i Lichenia oraz Słup Drogowy z Konina), wpisujące się w Szlak Romański i Szlak Pięciu Braci Męczenników oraz nieliczne budowle sakralne z okresu gotyku. Przeszłość historyczna powiatu konińskiego jest nasycona wydarzeniami z okresu monarchii piastowskiej, legendami i podaniami przewodzącymi pamięć państwowości polskiej. To przede wszystkim tradycja o Pięciu Braciach (1003 r.), utworzenie biskupstwa lubuskiego (ok. 1130 r.), fundacja klasztoru w Lądzie (1145, refundowanego w latach 1195-1196), rejzy krzyżackie na Konin, Kalisz, Uniejów (1131-1132), proces polsko-krzyżacki, zwany warszawskim (1139 r.), wojna domowa 1382-1385. Ludzie pochodzący z powiatu konińskiego w początkach XV w. tworzyli zręby Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaznaczyli swoją obecność w wojnach, polityce, dyplomacji i kulturze oraz nauce. Z Radoliny pochodził pierwszy kanclerz odnowionego Uniwersytetu – biskup krakowski, Piotr Wysz (zm. 1414 r.).
Z sanktuarium maryjnym w Skulsku wiąże się legenda o cudownym widzeniu drużyny Bolesława Chrobrego, której ukazała się Matka Boska. Z Budzisławiem Kościelnym związane są tzw. apokryfy Budzisławskie, przekazujące dawną tradycje o Andrzeju –Świeradzie, jedynym z pierwszych polskich eremitów, którego czcimy sanktuarium w Tropiu nad Dunajcem. Żywot Andrzeja Świerada istniał już w końcu XV w. Legendę o nim przekazały kroniki bernardynów kazimierskich. Stąd ten kult przeniesiono na Kujawy (Lubraniec).
Zwiedzając powiat koniński turysta wzbogaci swoją wiedzę o Szlaku Piastowskim i Polsce X-XIV stulecia, bliżej pozna związki łączące go z duchowieństwem kapituły katedralnej w Gnieźnie i Poznaniu, klasztorami benedyktynów w Mogilnie, kanoników regularnych w Trzemesznie, panien norbertanek w Strzelnie oraz kolegiatą kruszwicką i najbardziej eksponowanymi zabytkami najbardziej znanego szlaku edukacyjnego w Polsce – Szlaku Piastowskiego. Na Szlaku Piastowskim natomiast stykamy się z osobistościami, które pochodziły z Konińskiego, lub działały na tym obszarze. To Wojciech Miliński, opat Trzemeszna, przyjaciel kazimierskich bernardynów, znany z nagrobka w kościele poklasztornym w tym mieście oraz jego następca Michał Kościesza Kosmowski, powiązany z Bieniszewem. Piękne epitafia infułatów w bazylice Świętej Trójcy w Strzelnie przypominają pochodzącego z Mąkolna, księdza Sierakowskiego. Infułat Jaskólski wywodził się z rodziny dziedziczącej w Rychwale. Ksiądz Łuczycki był blisko związany z klasztorem w Kazimierzu. Panny norbertanki z konwentu strzelneńskiego należały do bractwa św. Anny przy klasztorze bernardynów w Kazimierzu, a tutejsi bracia przez blisko 200-lat byli ich spowiednikami. Z Koninem związali się kanonicy metropolitalni z Gniezna, którzy byli plebanami kościoła farnego św. Bartłomieja (zarazem Starego Miasta pod Koninem).
Z Królikowa pochodzi jedna z najwybitniejszych gałęzi rodu Zarembów. W Żychlinie osiedlili się przodkowie podkanclerzego królestwa Polskiego, Wojciecha (druga połowa XV w.). Z Kleczewem wiąże się postać Wincentego Kota, arcybiskupa gnieźnieńskiego, nauczyciela synów króla Władysława Jagiełły.
Śladów Konińskiego doszukamy się w przeszłości setek miejscowości całej Wielkopolski. Są one dostrzegalne na wawelskim Wzgórzu – w katedrze , w Warszawie, Poznaniu, a nawet w wielu miejscach Europy.
Lektura najwspanialszej kroniki europejskiego średniowiecza – Roczników Jana Długosza – przypomina Słup drogowy z Konina z 1153 r., rzekome fundacje Piotra Dunina (Kazimierz Biskupi, Konin), miejscowości należące do klasztorów w Trzemesznie, Strzelnie. Pierwsza księga tego dzieła, zwana Chorografia, dokładnie opisuje liczne miejscowości Konińskiego, akweny wodne powiązane z Gopłem i liczne rzeki. Nic też dziwnego, że zainteresowanie dziejopisa dokładnie odzwierciedliło się w jego twórczości. To bez wątpienia zasługa Sędziwoja z Czechła, prepozyta kanoników regularnych w pobliskiej Kłodawie, który swoją bogatą kolekcję źródeł udostępnił Długoszowi.
Przebieg szlaku: Kruszwica (kolegiata; wieża zamkowa) – Skulsk (sanktuarium Matki Boskiej) – Warzymowo (grodzisko, gotycka świątynia) – Noć – Kazimierz Biskupi (romański kościół św. Marcina) – Konin-Gosławice (kościół, zamek) – Konin (fara, słup milowy) – Stare Miasto (kościół) – Dzierzbin (kościół romański) – Kościelec Kaliski (kościół romański) – Kalisz-Zawodzie (gród, miejsce dawnej kolegiaty św. Pawła, klasztor franciszkanów, kościół św. Mikołaja, kolegiata Najświętszej Marii Panny).
Oprac. Paulina Wojtyniak
Dawny kościół parafialny, Warzymowo
Kościół Św. Apostołów Piotra i Pawła, Stare Miasto
Kościół św. Marcina, Kazimierz Biskupi
