Reseña histórica

Historia powiatu konińskiego sięga II połowy XIV w. Jednak jego kształtowanie podporządkowane było długotrwałemu procesowi dziejowemu.
 
Konin uzyskał przywilej lokacyjny na prawie niemieckim magdeburskim przed 1293 r. (prawdopodobnie w dekadzie lat 1280 - 1290). Z czasem stał się swoistym centrum i prężnym ośrodkiem municypalnym wschodniej Wielkopolski. Początkowo, w okresie rozbicia dzielnicowego, podlegał terytorialnie kasztelani lądzkiej.
 
W czasie kształtowania się monarchii stanowej Kazimierza Wielkiego, w Koninie powołano powiat sądowy, z siedzibą starosty. W II połowie XIV w. pojawiają się w źródłach wzmianki o okręgach administracyjnych, określanych mianem "dystryktów". Informacje o dystrykcie konińskim występują w dokumentach z 1362, 1384 i 1386 r.
 
Z czasem powiaty zaczęły poszerzać swoje kompetencje poza władzę sądowniczą. Stawały się podstawowymi jednostkami terytorialnymi i urzędami ziemskimi, wchodzącymi administracyjnie w skład województw.
 
Pierwotnie Konin miał odrębnych starostów grodowych. Dopiero w końcu XIV w. przeszedł pod zarząd starostów generalnych Wielkopolski. Od tego czasu można przyjąć, że starostowie konińscy stali się swego rodzaju zarządcami dóbr królewskich.
 
Powiat koniński objął obszar kasztelani lądzkiej i przynależał do jednostki terytorialnie zwierzchniej - województwa kaliskiego. Pokrywał się w przybliżeniu z dzisiejszymi terenami powiatów konińskiego i kolskiego oraz częściowo słupeckiego i tureckiego. Taki układ praktycznie przetrwał do czasów rozbiorowych w XVIII w. Należał do mniejszych powiatów województwa, i zajmował terytorium ok. 2 100 km2.
 
W 1793 r., w wyniku II rozbioru Polski, Konin wraz z obszarem powiatu znalazł się w granicach Królestwa Prus. Włączony został do tzw. Prus Południowych, nowej prowincji Prus, powstałej dla ziem przyłączonych. Początkowo przynależał do departamentu poznańskiego i obejmował dziewięć miast: Brudzew, Golinę, Koło, Konin, Lądek, Rychwał, Tuliszków, Władysławów, Zagórów oraz 242 inne miejscowości.
 
Po III rozbiorze w 1795 r. w wyniku, którego Rzeczpospolita znikła zupełnie z mapy Europy, Prusy Południowe podzielono na trzy departamenty: poznański, kaliski i warszawski. Powiat koniński do 1806 r. w całości wchodził w skład departamentu kaliskiego.
 
W epoce napoleońskiej, Konin z terytorium powiatu wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. W 1810 r. powiat liczył 9 miast i 236 wsi; rozciągał się na obszarze 31,3 mil2, tj. około 1 750 km2. Spis ludności z 1808 r. wskazywał, że w miastach powiatu zamieszkiwało 8 800, a na wsi 32 800.
 
Kolejne zmiany w układzie terytorialnym i porządku administracyjnym zaszły po Kongresie Wiedeńskim w l815 r. Na mocy postanowień z 16 stycznia 1816 r. utworzono tzw. Kongresowe Królestwo Polskie, de facto stanowiące obszar zaboru rosyjskiego.
 
Początkowo dawne departamenty przemianowano na województwa, które dzieliły się na obwody, a te z kolei na powiaty. Te ostatnie byty jednocześnie okręgami wyborczymi posłów na sejm i siedzibami sądów cywilnych pierwszej instancji. Powiaty dzieliły się na gminy, przy czym najniższym ogniwem administracji była gmina wiejska, licząca co najmniej dziesięć domów. Konin w tym czasie był jednocześnie stolicą obwodu i powiatu, i przynależał swoim obszarem do województwa kaliskiego.
 
01 stycznia 1845 r. zlikwidowano gubernię kaliską, której tereny wraz z obszarem konińskiego znalazły się w obrębie guberni warszawskiej.
 
W 1863 r. powstańczy Rząd Narodowy wrócił do polskiej administracji. Region koniński w ramach województwa kaliskiego, stanowił najdalej wysunięty na zachód powiat, bezpośrednio graniczący z terenami zaboru pruskiego.
 
Po upadku powstania, powrócono do układu z gubernią kaliską. Powiat koniński zmniejszył swoje terytorium, w wyniku powołania już w 1867 r. nowych powiatów: słupeckiego i tureckiego. Dalszą częścią rosyjskiej reformy były postanowienia z 1870 r., w wyniku, których wielu miasteczkom zabrano prawa miejskie, przekształcono je w osady i utworzono w nich gminy, bądź też wcielono do innych gmin. W wyniku tego procesu prawa miejskie utraciły miasta regionu konińskiego: Golina, Kleczew, Ślesin, Sompolno, Kazimierz Biskupi, Skulsk.
 
Do I wojny światowej, powiat koniński zajmował obszar ok. 18,5 mil2 i składał się z 12 gmin (Brzeźno, Dąbroszyn, Golina, Gosławice, Kramsk, Piorunów, Rzgów, Sławoszewek, Stare Miasto, Tuliszków, Władysławów, Wysokie) z liczbą 389 wsi, folwarków i osad.
 
Po reformie uwłaszczeniowej w 1864 r., wg danych z 1877 r. własność ziemiańska wynosiła 93 158 mórg, natomiast chłopska - 92 582 mórg. W tym czasie w powiecie istniało 78 majątków ziemskich oraz przeszło 8 000 gospodarstw chłopskich. Przeważały gospodarstwa małe i karłowate. Rosła liczba ludności bezrolnej. Jednocześnie jednak widoczna była tendencja do wzrostu obszaru własności włościańskiej i pomniejszania własności obszarniczej.
 
Bezpośrednio przed I wojną światową było w powiecie 11 gorzelni, funkcjonowały małe (w liczbie 60 - 70) fabryczki, głównie przemysłu metalowego i rolno - spożywczego. W 1912 r. uruchomiono cukrownię i rafinerię "Gosławice". W większości miejscowości funkcjonowały cegielnie, tartaki, garbarnie, browary, młyny.
 
W 1895 r. powiat koniński zamieszkiwało 73 281 katolików, 15 174 protestantów, 6 668 wyznawców religii mojżeszowej i 102 prawosławnych.
 
Krótko po wybuchu I wojny światowej, wczesną jesienią 1914 r., Konin znalazł się pod okupacją niemiecką, trwającą do listopada 1918 r. Na okupowanych terenach wprowadzono obwody (Kreise). Obwód obejmował z reguły terytorium jednego lub dwóch powiatów. Dawnych granic powiatów raczej nie zmieniano. Obwód koniński obejmował powiaty: koniński i słupecki. Obok władz administracji naczelnej powstały zręby władzy samorządowej, dla miast - Rad Miejskich, dla powiatów - Sejmików Powiatowych.
 
12 listopada 1918 r. ukonstytuował się Tymczasowy Zarząd Cywilny Powiatu Konińsko - Słupeckiego. Początkowo funkcje starosty powiatowego pełnili komisarze Rządu Polskiego, a urząd oficjalnie nazywał się Komisariat Konińsko - Słupecki. Dopiero po roku miejsce komisarzy zajęli starostowie. Ze Starostwem blisko współpracowały, i bezpośrednio jemu podległe, organy samorządowe: Sejmik Powiatowy i Wydział Powiatowy.
 
Przez kilka tygodni Konin był siedzibą dwóch powiatów: konińskiego i słupeckiego. 31 grudnia 1918 r. dokonano rozdziału na dwie oddzielne jednostki: powiat koniński i powiat słupecki. Układ taki dotrwał do 1932 r., kiedy ze względów oszczędnościowych, ponownie włączono powiat słupecki do konińskiego.
 
W ramach Drugiej Rzeczypospolitej powiat koniński wchodził w skład województwa łódzkiego. Decyzja o włączeniu powiatu konińskiego do Wielkopolski, a konkretnie do województwa poznańskiego została podjęta 01 kwietnia 1938 r. W 1939 r. odłączono od powiatu konińskiego Tuliszków z częścią gminy oraz gminę Władysławów.
 
W latach trzydziestych powiat liczył 35 gmin (9 miejskich i 26 wiejskich) oraz 420 gromad. Po włączeniu słupeckiego, jego obszar zwiększył się do 2 383 km2 , a liczba ludności wzrosła do 210 745 osób. Pod względem narodowościowym Polacy stanowili 88 % ludności, Niemcy 8,9 %, a Żydzi 2,9 %.
 
Był to powiat typowo rolniczy. Przeszło 72 % ludności utrzymywało się z rolnictwa. Zaledwie 7 % gospodarstw było w posiadaniu ziemiaństwa.
 
W latach trzydziestych na terenie powiatu pracowały 43 mleczarnie, 19 gorzelni, 17 tartaków, 18 olejarni, 142 wiatraki, liczne młyny, garbarnie itp.
 
Rozwój powiatu konińskiego zakłócił wybuch II wojny światowej. Konin i teren powiatu byty pod okupacją, hitlerowską, od września 1939 r - do stycznia 1945 r. Obszar powiatu wszedł w skład ziem włączonych do Rzeszy, początkowo w ramach Reichsgau Posen, a następnie Reichsgau Wartheland ("Kraj Warty").
 
Hitlerowski, "kraj Warty" dzielił się na trzy rejencje oraz 36 powiatów wiejskich i 6 powiatów miejskich. Władzę w powiecie sprawował landrat, którego siedziba znajdowała się w Koninie. Od 26 października 1939 r., czyli od zniesienia tymczasowego zarządu wojskowego, podlegał prezesowi rejencji w Inowrocławiu.
 
Powiat koniński zaliczany był do powiatów wiejskich, dzielił się na mniejsze jednostki terytorialno - administracyjne, obwody miejskie i wiejskie (Bezirk), z siedzibami w miasteczkach i wsiach.
 
Po 1945 r. wrócono do układu sprzed wojny. Powiat koniński (z terytorium dawnego słupeckiego) zajmował obszar 2 152 km2, z ludnością 167 400 osób. W jego skład wchodziło 20 gmin i 340 gromad. Stał się częścią województwa poznańskiego. W 1948 r. pomniejszono jego obszar o gminy: Pyzdry, Ciążeń, Dłusk i Szymanowice.
 
W 1955 r. doszło do kolejnego usamodzielnienia powiatu słupeckiego, który przejął z konińskiego dwa miasta: Słupcę i Zagorów oraz 12 gromad. W 1957 r. odłączono kolejnych kilka gromad, wcielając je do powiatu słupeckiego. Po tych korektach powiat koniński zajmował obszar 1 361 km2, z ludnością 110 900 osób.
 
Na początku lat siedemdziesiątych powiat koniński, nie licząc Konina, składał się z 13 gmin (Stare Miasto, Rychwał, Grodziec, Rzgów, Golina, Kazimierz Biskupi, Kleczew, Wilczyn, Skulsk, Ślesin, Gosławice, Kramsk, Krzymów) oraz 19 gromad.
 
Od przełomu lat 40-tych i 50-tych, w regionie nastąpił gwałtowny rozwój industrializacji, związany z uruchomieniem kopalń węgla brunatnego i elektrowni. Wzrastało zaludnienie powiatu. Rosło znaczenie całego regionu konińskiego.
 
Powyższe względy zadecydowały o tym, że w ramach nowej reformy administracyjnej, 1 czerwca 1975 r. utworzono województwo konińskie. W skład nowej jednostki weszły wschodnie rejony dawnego województwa poznańskiego oraz niewielkie, ościenne fragmenty województw: bydgoskiego i łódzkiego. Województwo konińskie istniało prawie ćwierć wieku, do nowej reformy administracyjnej w 1999 r.
 
1 stycznia 1999 r. powiat koniński kolejny raz zaistniał na mapie administracyjnej Polski. Tworzy go obecnie 5 gmin miejsko - wiejskich (Golina, Kleczew, Rychwał, Sompolno, Ślesin) oraz 9 gmin o charakterze wiejskim (Grodziec, Kazimierz Biskupi, Kramsk, Krzymów, Rzgów, Skulsk, Stare Miasto, Wierzbinek, Wilczyn). Miasto Konin zostało wyodrębnione i będąc gminą miejską posiada jednocześnie status tzw. powiatu grodzkiego.